Хүүгийн үгс

УИХ-ын ГИШҮҮН НОЁН ЭНХБОЛД МУУХАЙ ХАРЬЦАВ

 Харин англи хэлний мистер гэдэг үг нь тэр хүний хүйсийг, эмэгтэй бус, эрэгтэй хүн гэдгийг заасан, албан найруулгын, мөн хүндэтгэлийн үг юм. Ерөнхийлөгч Обамаг ч мистер гэнэ. Намайг ч мистер гэнэ. Иймд англи хэлний мистер гэдэг үгийг ноён гэж монголчлох нь тийм ч оновчтой бус болов уу. Манай ахмад орчуулагч нар Монте Кристо гүн, Шадар гурван цэрэг зэрэг алдарт романуудыг орчуулахдаа “Эрхэм ээ” гэсэн байдаг. Ээ дээ, энэ чинь л гоё үг биш үү.

Бас харилцах гэхийг харьцах гэж буруу ярьж бичээд бүр хэвшиж эхэлжээ. Харьцах гэдэг үг бол жишээ нь хутга, жад хоёрын урт, богины харьцаа гэх мэт аливаа зүйлийг харьцуулах, жишихэд хэрэглэдэг үг. Харилцаа гэдэг нь хүмүүсийн болоод улс түмнүүдийн хоорондын харилцааг заасан үг. Олон Улсын Харилцааны Дээд Сургууль. Харьцааны Дээд Сургууль бус. Эелдэг боловсон харилцаатай залуу, УИХ-ын гишүүн Энхболд хүмүүстэй муухай харилцав гэх нь зөв юм. Харилц – харилцах. Ярилц – ярилцах. Харилцахыг харьцах гэх юм бол ярилцахыг ярьцах гэх болно. За за за, энэ муу үг ямар хамаатай юм, юу гэж ч бичсэн яадаг юм гэж үү? Хамгийн их хамаатай.

Одоо бүр цаашилж бид өөрсдийн ард түмнийхээ бүтээсэн монгол бичгийг авах нь зөв болох тухай өгүүлэе. Яагаад бид монгол бичгээ авах ёстой юм бэ. Яагаад Б.Ринчин гуай :  - Хурдан цагаан морьтой байсныг минь Ц.Дамдинсүрэн алаад идчихлээ. Үндэснийхээ бичиг соёлыг устаж үгүй болохын амьд гэрч болно чинээ санасангүй гэж харамсаж халаглаад байсан юм бэ. Яагаад гэвэл жишээ нь дэлгүүр гэхийг монгол бичгээр дэлгэгүр гэж бичдэг. Үгүй энэ дэлгүүр гэчих байтал чинь дэлгэгүр гэж бичдэг ямар муухай хоцрогдсон бүдүүлэг бичиг вэ гэж зарим хүн гангинаж гаслаад унадаг. Ер нь монгол бичгээ авъя гэх яриа гарах тоолонд энэ чинь одоо хэддүгээр зууны хүн бэ энэ тэр гээд л  мэдэмхийрэн донгодоод эхэлдэг хүмүүс байдаг. Тэгвэл дэлгэх гэдгийг монгол бичгээр дэлгэхү гэж бичдэг, дэлгүүрт – дэлгэгүрт бараагаа дэлгэж тавьдаг, лангуун дороо нуучихаад худалдаа хийхгүй шүү дээ. Одоо кириллээр дэлгүүр гээд бичихээр дэлгэх гэдэг үгтэй язгуур холбоотой гэдэг нь мэдэгдэхээ болиод, өөрөөр хэлбэл бидний монгол сэтгэлгээ алдагдаж байгаа юм.

Хүн-ийг монгол бичгээр хүмүн гэдэг. Хүмүүжил-ийг хүмүжил гэж бичдэг. Хүмүүжнэ гэдэг чинь хүн болно гэсэн үг. Гэтэл кириллээр хүн, хүмүүжил гээд бичихээр энэ хоёр үг холбоотойг бид мэдэхээ больдог. Хань-ийг хани гэнэ. Нигэ – нэг биеийн ха – хагас гэсэн үг гэдгийг бид хань гээд ард нь зөөлний тэмдэг тавиад бичихээр мэдэхээ больчихож байгаа юм. Дарга –ыг даруга, дарах – ыг даруха гэнэ. Дарга хүн гэдэг чинь дарж, дарангуйлж байгаа хүн гэдэг нь бидэнд ойлгомжтой болно. 1270 ? онд Монгол цэрэг Солонгосыг эзэлж Далан даргачийн дарангуй цэргийг тэнд суулгав. Санаж байна уу. Гэтэл дарга, дарах гээд кириллээр бичээд эхлэхээр энэ хоёр үгийн язгуур утга бидний сэтгэлээс салж эхэлнэ ээ дээ.

Гүүр гэдгийг бол бүр хөбүргэ гэж бичдэг. Үгүй одоо гүүр гэхийг хөбүргэ гэж бичдэг, энэ ямар муухай, хоцрогдсон бичиг вэ гэж гаслаад унадаг. Хөбүргэ гэдэг нь хөвөх гэсэн үгтэй язгуур холбоотой. Дээр үед мэдээж одоогийнх шиг төмөр бетон баганатай гүүр байгаагүй, голын хоёр эргээс зангуу татаад урт гуалин моддыг гол дээгүүр тавьдаг, гүүр маань хөвж байдаг байжээ. Гэх мэтээр монгол бичгээр бичсэн үг болгоноос шахам үгийн язгуур утгыг бид олж болно. Ер нь өөрийн ард түмнийхээ бүтээсэн бичгийг пү- па, хоцрогдсон бүдүүлэг гэдэг улс бараг гагц манай Монгол л болов уу. Гэвч энэ нь бидний буруугийнх биш, уламжлалаа хүчээр тасдуулсны буруу, сталинизмын буруу юм. Үүнийг Ц.Дамдинсүрэн гуай мэдээж мэдэж л байсан. Хийхгүй гэвэл хүчээр хийлгэх, эсвэл өөр хүнээр хийлгэчих байсан юм чинь дээ.

Л.БАТБАЯР
2009-10-24

Эх сурвалж: http://dayarmongol.com

---

Гайхалтай бичжээ. Монголчуудын логик сэтгэлгээний хөгжил ч магадгүй энэ үгтэй холбоотой байх. Монгол бичиг үсгээ сайн эзэмшсэн Б.Ренчин гуай г.м хүмүүсийн тэр домог мэт уран цэцэн үгс ийм бичгээс л төрсөн буй заа. Бид ямар нэгэн аргаар Монгол бичгээ сэргээж чаддаггүй юм аа гэхэд хүн бүр дор бүрнээ Англи хэл сургахаасаа ч өмнө үр хүүхэддээ зааж сургаж, өвлүүлж, өөрөө хамт сурч байх ёстой зүйл юм даа.

Tаалагдсан, таалагдаагүй, засаж залруулмаар, зүрх сэтгэлээ илчилмээр, зүгээр л бичмээр ч юм уу ер нь л ямар нэгэн зүйл байвал сэтгэгдлээ бичиж үлдээгээрэй. ;-)